Daha önce de defalarca ismini duymuş, bestelerini izleme şansı bulmuştum da; İçel Sanat Kulübü’nden yol arkadaşım, Mersin Marşı’nın bestecisi, Mersin Üniversitesi Konservatuvarının Ortaokul Lise Müdürü Öğr. Gör. Dr. Duygu Deniz Demirel hocam ile Mersin Üniversitesi ana sayfasında yer alan röportajımda dikkatimi çekti iyice. Kara Karayev’in öğrencilerinden birinin hocası olduğunu belirtmişti Duygu hocam. Öğrencisinin öğrencisi olmanın bile nasıl bir gurur verdiğini gözlerinde ve sözlerinde duyumsamıştım. Ve her etkilendiğim hikâyede olduğu gibi bu büyük sanatçıyı da araştırmaya karar verdim…

Bu bir Kara Karayev’in yaşam hikâyesidir dostlar. Piyasa yazısı değildir. Öyle çok çok fotoğraflı ve resimli de değildir. Sanatseverler ve ilgililer tarafından okuna…

*****

Ülkemizde hakkında pek bilimsel çalışma bulunmayan, sadece çok ilgililerin tanıdığı, 20. yüzyılın çağdaş bestecilerinden Kara Karayev; çoğu müzik otoritesi tarafından Üzeyir Hacıbeyov'dan sonra Azeri müziğinin ikinci önemli bestecisi olarak kabul edilir. Ünlü Rus besteci Dimitri Shostakovich'in yakın dostu olan Karayev, Azeri müziğinin olduğu kadar Sovyet müziğinin de bir temsilcisidir…

Olabildiğince ünlü bir Azeri çocuk doktoru olan Abulfez Karayev’den olur da, şair Sona Hanım’dan doğar Kara Karayev. Müzik sevgisini ailesinden alır. Çok iyi piyano çalan Sona Hanım, çocuklarına sanat aşkını aşılamak için yoğun çaba harcamıştır. Babası Abulfez Karayev, Azeri folk müziğini bilen ve şarkı söylemeyi seven birisidir. Ne var ki babası, O’nun bir doktor olması konusunda ısrarlıdır. Bu ısrarı 1952 yılına kadar, yani Kara Karayev’in 34 yaşına kadar sürer. Oğlunun ilk balesi olan Yedi Güzeller'in ilanı şehrin dört bir yanına asıldığında,eşine, "Onu rahat bırakalım, hayatta kendine bir misyon edinmiş görünüyor" der. Babasının izinden gidip bir cerrah olan kardeşi Mursal ise genç yaşta hayatını yitirmiştir...

Kara Karayev, 8 yaşında Azerbaycan Devlet Konservatuvarına girer. Yeteneğinden dolayı sadece 1 yıl sonra Bakü Operası'nda sahnelenen eserlerin müziklerini partisyondan izleyebiliyordur artık. İlk hocası, Azerbaycan'da klasik müziğin babası sayılan Üzeyir Hacıbeyov olur. Konservatuvarda, üstün yeteneğinden ötürü iki fakülteye birden kaydolmasına izin verilir: Piyano ve bestecilik…

Konservatuvara Rus piyano okulu geleneklerini getiren Georgi Georgiyeviç Şaroev, piyano öğretmenidir. 1938 yılında Konservatuvardan mezun olur…

Karayev'in ilk eseri Azerbaycanlı şair Resul Rıza'nın bir şiiri üzerine bestelediği “Gönlümün Teranesi” adlı kantat olur. “Kantat” nedir diye soracak olursanız; kantat, bir çalgı eşliğinde söylenen ve genellikle birden fazla bölüm içeren sözlü bestedir…

İşte bu eser, 1938 yılında Moskova'daki Bolşoy Tiyatrosu'ndaki bir organizasyonda seslendirilir. Her 10 yılda bir düzenlenen "Azerbaycan Sanatının 10 Yılı" adlı müzikal etkinlik, o dönemde yaratılmış en iyi eserlerin seslendirildiği bir gecedir ve dinleyiciler arasında Devlet Başkanı Stalin, hocası Hacıbeyov ve şair Resul Rıza da vardır. Henüz 20 yaşındaki Karayev, eseri seslendirilirken orkestrayı kendisi yönetmiştir. Bu başarı, art arda gelecek başarıların ilkidir...

1940 yılında, Efrasiyab Bedelbeyli’nin yazdığı Kız Kalesi’ni besteler…

Üzeyir Hacıbeyov’un, Moskova Konservatuvarında Dimitri Shostakovich'in bestecilik sınıfına girmesini önermesiyle Konservatuvarın sınavına girer, kazanır ama II. Dünya Savaşı nedeniyle 2 yıl öğrenimine ara vermek zorunda kalır…

1943 yılında tekrar döndüğü okulundan, 1945 yılında mezuniyet çalışması olarak hazırladığı 1. Senfoni ile mezun olur. Karayev'in üstün yeteneğini fark eden Shostakovich ile Karayev arasında öğrenci-hoca ilişkisinden öte iki dost ilişkisi kurulmuştur. Okulda, Shostakovich dışında Sovyet bestecilik okulunun önde gelen diğer bestecilerinden Alexander V. Alexandrov, Sergei Vasilenko'dan dersler almıştır…

*****

Kara Karayev’in Tofik Hacıyev ile birlikte yazdıkları Vatan operası, 7 Mayıs 1945 tarihinde yani II. Dünya Savaşı'nın sona ermesinden 2 gün önce Azerbaycan Devlet Opera ve Balesi tarafından sahnelenir ve bestecilerine prestijli “Stalin Ödülü”nü kazandırır. Karayev, Stalin Ödülü'nü 30 yaşında tekrar kazanmıştır…

12. yüzyıl Azeri şairi Nizami'nin şiirine dayanan senfonik eseri “Leyla ile Mecnun” ise O’na ikinci Stalin Ödülünü getirmiştir ve bestecinin ilk başyapıtı olarak kabul edilir…

Karayev, Moskova Konservatuvarını bitirince 1946 yılından itibaren ömrünün sonuna kadar bestecilik eğitimi vereceği Azerbaycan Devlet Konservatuvarının bestecilik sınıfında göreve başlar. Büyük bir pedagog ve benzersiz bir eğitimci olarak kendini kabul ettirir. 1948 yılında Hacıbeyov'un ölümü üzerine Azerbaycan Besteciler Birliği'nin Başkanı ve Azerbaycan Devlet Konservatuvarının Rektörü olur. 1953 yılına kadar sürdürdüğü Rektörlük görevi sırasında Hacıbeyov'un öğretimde Azeri Halk Müziği’ni kullanma konusundaki geleneksel tutumunu sürdürür. Ancak caz gibi çağdaş türleri de Azerbaycan müziğine getirir…

1952'de Karayev'in “Yedi Güzeller” balesi, koreograf Gusev'in yönetiminde Azerbaycan Opera ve Balesi tarafından sahnelenir. Karayev, Yedi Güzeller dışında bir bale müziği daha yazmıştır: 1958 yılında sahnelenen Yıldırımlı Yollar…

Bu eser, Güney Afrika'daki ırksal çatışmalara adanmıştır. Bestecinin 1958'de verdiği bir diğer eser, “Hazar Denizi'nin Petrol İşçileri” adlı belgesel film müziğidir…

1959 yılında Profesör olur. Kara Karayev, Konservatuvardaki kariyeri boyunca önemli Azerbaycanlı müzisyen ve bestecileri yetiştirmiştir. Niyazi ve Arif Malikov, İsmail Hacıbeyov, kendi oğlu Faraj Karayev bu öğrenciler arasındadır. Oğlu Faraj Karayev, Azerybaycan müziğinde avangard hareketin öncüsü olmuştur.

*****

Profesör olduğu yıl olan 1959'da "Halk Sanatçısı" unvanını alan Karayev, 1961'de başlamakta olan Soğuk Savaş'a rağmen Rus besteci Tikhon Khrennikov ile beraber Los Angeles Müzik Festivali'ne katılan iki besteciden birisidir. 7 ülkeden 15 bestecinin eserlerini sunduğu etkinlikte Festivali Senfoni Orkestrası Karayev'in “Yıldırımlı Yollar” balesinin suitini seslendirmiştir...

Bu Amerika ziyareti, Karayev için bir dönüm noktası olmuştur…

"Müzikte 50 yıl gerideyiz" diye düşünen sanatçı, Arnold Schoenberg'in yeni 12'li nota sisteminin etkisinde kalır. Ve hemen ardından; 1964 yılında “Üçüncü Senfoni” ve 1967 yılında “Keman Konçertosu”nu ABD ziyaretinin etkisiyle besteler…

Bu yeni eserler, eski baleleri gibi ‘tatlı’ olma eğiliminden uzaklaşmıştır ve bu durum O’na ülkesinde sorun yaratır. Birçok eleştiriye maruz kalır…

Moskova’ya yerleşir…

Bu eleştirilerin de etkisiyle yorulmuştur artık. Azerbaycan ulusal bestecilik okulunun kurucusu olarak kabul edilen ve çeşitli orkestra, müzik okulu, mekânın O’nun adıyla anıldığı, adına müzik festivalleri düzenlenen Kara Karayev; 1978 yılında kalp krizi geçirir. Ve Moskova’da düzenlenen kendisinin 60. yıl jübilesine katılamaz. Bu jübilede kendisine Sovyet hükümetinin en yüksek ödülü olan “Sovyet İşçisi Kahramanı” ödülü verilir…

Son 5 yılını "Dünyanın en güzel şehri" olarak tabir ettiği Bakü'den uzakta, Moskova'da geçiren Kara Karayev; 13 Mayıs 1982 günü, garip bir Perçembe öğlesinde, henüz 64 yaşında iken Moskova'da vefat eder...

Çok sevdiği Bakü’de, Ulusal Şeref Mezarlığı’nda yatar şimdi, ebedi istirahatgâhında. Anısına ve muhteşem üretimlerine saygıyla…